Stefanuskerk Beilen

De monumentale, gotische kerk in de Protestantse gemeente Beilen stamt uit de 14e en 15de eeuw. Het was in zijn oorspronkelijke Rooms-Katholieke status seend- en dingspelkerk en speelde een belangrijke rol in de rechtspraak. De Stefanuskerk is één van de zes Dingspilkerken in Drenthe, de oudste kerkelijke stichtingen in de provincie. De kerk is centraal gelegen in de destijds aanwezige noord-zuid en oost-west lopende verbindingen en zal zijn ontstaan uit een kapel voor doortrekkende reizigers.

Een seend was een kerkelijke rechtspraak, waar bindende uitspraken werden gedaan over zaken van "kerk en land". De rechtspraak, waar iedereen, behalve zieken en herders, verplicht was te komen, vond plaats naast de kerk.

Voor de wereldse rechtspraak vormde Beilen een dingstede voor de dingspels Beilen, Diever en Rolde en was de kerk hiervoor de vaste plaats. Hier werd de zg. etstoelzitting gehouden, waar de vertegenwoordigers (de etten) van 6 dingspelen zitting hielden. In het verleden trok het kerkgebouw met zijn hoge toren al van verre aandacht over het Drentse heidelandschap. Schip en toren stammen uit de 14e eeuw, het koor uit de 15de. Nadat het oorspronkelijke orgel in 1820 werd verkocht ten bate van de slachtoffers van een grote brand, werd in 1840 een tweedehands orgel uit de Broerekerk in Groningen gekocht, dat in 1862 en 1966 een grote restauratie onderging.

Het kerkgebouw en het orgel worden door Monumentenzorg als twee afzonderlijke monumenten gezien. In 1938 onderging de kerk onder leiding van monumentenzorg een grote restauratie, waarbij o.m. de houten zoldering door het huidige tongewelf werd vervangen en de consistorie werd aangebouwd. Bij de restauratie in 1992 werd deze geheel vernieuwd.