Vorrelveen en zijn Lake

Vorrelveen en zijn Lake
Auteur: Albert Raven

Welkom op Vorrelveen!

Ik woon hier al een tijd en dan word je nieuwsgierig naar de omgeving waar je woont. Dit gebied waar je nu over uitkijkt is anders dan de omgeving.  Er werd vertelt dat het een beekdal is. Maar waar is dan de beek? Is het misschien de sloot die je nu voor je ziet?

Ik ging op oude kaarten kijken, hoe zag het er vroeger uit? Er is te zien dat dit groene gebied al lang in gebruik is bij boeren, terwijl de omgeving bestond uit woeste grond. Vorrelveen wordt op de kaarten inderdaad weer gegeven als een beekdal (kaart is situatie 1928)

Op de hoogtekaart (hierboven) is te zien dat er een hoogteverschil is tussen dit gebied en de omgeving.

Een vroegere buurvrouw vertelde dat Vorrelveen al sinds mensenheugenis in gebruik is als hooi- en weideland bij boeren uit Hijken. Het was er moerassig, venig en nat. Pas in juni was het voldoende droog en kon men er terecht en werd er gehooid, daarna konden er nog even wat vee worden geweid dan werd het herfst en was het weer te nat. Wanneer het door boeren in gebruik is genomen weet ik niet; waarschijnlijk wel al een paar eeuwen terug. Het was aantrekkelijk doordat er gras groeide zonder dat er bemest hoefde te worden. Dat was het voordeel wat al die nattigheid, kwel en het veen opleverde.

Een grote verandering in dit landschap kwam door de ruilverkaveling Hijken, uitgevoerd tussen 1959  en 1972. Er was extra grond nodig om alle boeren aan hun trekken te laten komen. Men bedacht om in het Vorrelveen nieuwe boerderijen te bouwen. Het duurde nog wel even voordat boeren enthousiast werden om op te gaan voor de nieuwe boerderijen hier. Uiteindelijk lukte dat toch en kwam er een eerste schaap over de dam en volgde ook de rest. Er waren hier geen esgronden en het grasland was geen beste productiegrond. Darggronden met veel Roobol of Heermoes (moeraspaardenstaart) giftige plant voor rundvee en verder pitrussen, enz. Het gebied werd ontwaterd, er werd diep geploegd en nieuwe sloten gegraven. Zandpaden werden verhard en nieuwe wegen aangelegd.

Even nog wat terug in de tijd: De omgeving van Vorrelveen bestond lang uit woeste grond. Pas ruim na 1900 werd hier geleidelijk begonnen aan de ontginning. Richting Hoogersmilde heet het Oosterveld en richting Brunsting heet het Westerveld. Zie ook het kaartje.

De sloot voor je heet inderdaad Vorrelveense Lake.

Wat is een Lake of in Drents leek, waarom niet gewoon beek?
Voorgelegd aan Hans Elerie uit Anloo, dat is een goed adres voor dit soort dingen:

“Oorspronkelijk was ‘Leek’ een natuurlijke waterloop, afgeleid van het
werkwoord ‘leken’ in de betekenis van druppelen en doorsijpelen. Ook
verwant met het werkwoord ‘lekken’. In het oud Drents was een leek, ook
wel leke of laak genoemd, ook een natuurlijk stroompje. Zie bijvoorbeeld
het Leekstermeer waar De Lake op afwaterde of de Prumesleke achter
Zuidlaarderveen. Later kregen ook belangrijke afwateringssloten een leke
of lake als achtervoegsel. Oorspronkelijk hadden beek en leek dus
dezelfde betekenis, maar een leek was vaak een bovenloopje. Ons
Anloerdaipie werd vroeger Sepeltien genoemd, verwant met het werkwoord
sijpelen of ook wel t’Lopie. Is dat niet schattig!” 

Tot zover Hans Elerie

Het is hier een door mensen gegraven sloot!

Blijft de vraag: Waar is de beek?

Daarvoor gaan we naar Uko Vegter. Hij schreef destijds, bij wijze van vervangende dienstplicht, een prachtig rapport:

HYDRO-ECOLOGISCHE RELATIES IN HET BEEKDAL VAN DE DWINGELER- EN BEILERSTROOM, 1990   Uko Vegter

“De huidige Vorrelveense lake (en ook de voormalige) ligt opmerkelijk genoeg aan de noordwestrand van het asymmetrische erosiedal, tegen het Zuidhijkerzand aan. Ook in de rest van het dal van de Vorrelveense lake  is dit het ·geval. Vanuit de erosiegeul  (ontstaan in ijstijd ar), deels weer opgevuld met dekzand, is veengroei op gang gekomen. Dit veen groeide op tegen de “flauwe” helling en kwam hoven de grondwaterspiegel uit. Het nu ontwaterde veenpakket is oorspronkelijk bollend geweest, waarbij het grootste gedeelte van de waterafvoer door het veen plaatsvond (doorstroomveen sensu Succow). Bij hoge afvoeren werd de afvoercapaciteit te klein en heeft het water zich een weg gezocht op het laagste punt, aan de rand van het veenpakket (fig. hieronder). De ontginning en ontwatering van het gebied hebben ervoor gezorgd dat het veenpakket sterk ingeklonken is en dat de afwatering kunstmatig naar het centrum van het veenpakket is verlegd.. Een gelijksoortige situatie is onder andere bekend van de Zwarte Beek, een laaglandbeek in België (Aggenbach, Kolkman en Vegter, 1990).

Het hele rapport is hier te vinden: http://edepot.wur.nl/293467

Doorsnedes Vorrelveen

Zie de afbeeldingen voor de doorsnedes. Doorsnede A: De door smelting van de gletsjer (Saliën ijstijd – 200.000 jaar terug) ontstane erosie gleuf. Opgevuld met dekzand en een veenpakket. Afwatering door het veen (spons) en bij veel water langs de kant. Doorsnede B: De huidige situatie met de gegraven Vorrelveense Lake.

Zie bij de afbeeldingen ook een doorsnede van rechts naar links gemaakt met AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland). Doorsnede  zo’n beetje langs de weg waar we staan, linkse hoogste punt is in  Zuid Hijkerzand; duidelijk is te zien de “laagte” van het beekdal