De historische dorpskerk met toren is gewijd aan Johannes de Doper. Het kerkgebouw bestaat uit twee gedeelten, het schip en het koor, dat zoals bij alle oude kerken naar het oosten gericht staat. Het schip is het oudst, vermoedelijk uit het midden van de l3e eeuw. Deze datering berust op de grootte van de gebruikte kloostermoppen en op de vorm van de ramen. De ramen hebben aan de buitenzijde ronde romaanse bogen en aan de binnenzijde flauwe gotische spitsbogen.
De Oecumenis…
De historische dorpskerk met toren is gewijd aan Johannes de Doper. Het kerkgebouw bestaat uit twee gedeelten, het schip en het koor, dat zoals bij alle oude kerken naar het oosten gericht staat. Het schip is het oudst, vermoedelijk uit het midden van de l3e eeuw. Deze datering berust op de grootte van de gebruikte kloostermoppen en op de vorm van de ramen. De ramen hebben aan de buitenzijde ronde romaanse bogen en aan de binnenzijde flauwe gotische spitsbogen.
De Oecumenische kerk van Peize, was van 1200 tot 1600 Rooms Katholiek, vervolgens Nederlands Hervormd, Protestant en sinds 1970 Oecumenisch. Oorspronkelijk is het een 13e eeuwse eenbeukige kerk, doch sindsdien belangrijk gewijzigd. Zo is de preekstoel al eens verplaatst en is er in 1964 een triomfboog aangebracht.
In 1624 had de kerk een zware westtoren. De huidige toren is van 1803 en eigendom van de burgerlijke gemeente Noordenveld. Vroeger was dit gebruikelijk, omdat de toenmalige gemeente Peize vanuit de toren de vijand kon zien aankomen en beschieten. De klokkenstoel met klok is gemaakt door A.H. van Bergen en Zoon, Midwolda, 1835, diameter. 93 cm. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk, later voorzien van elektrische opwinding. Er is een met eiken beplant en door 15e-eeuws of later keermuurtje afgezet iets verhoogd kerkhof zonder zerken, behorende bij de in aanleg 13e-eeuwse kerk. De kerk en toren staan oost-west gericht, wat gebruikelijk is bij veel oude kerken. De fundering van de kerk wordt gevormd door zwerfkeien.
Het uit (hergebruikte?) groot formaat zachtrode Rooswinkels opgetrokken keermuurtje, waarvan de hoogte vanaf de buitenzijde gezien varieert van ca 50 – 75 cm wordt afgedekt door een platte rollaag van jongere strengperssteen van waalformaat en wordt aan wegzijde gesteund door enkele bakstenen beertjes. Het kerkhof is op verschillende plaatsen via in het muurwerk uitgespaarde traptreden toegankelijk en van algemeen cultuurhistorisch belang. Er valt nog veel meer te vertellen over dit bijzondere kerkgebouw. Zo is er een prachtige kroonluchter, een kymellsbank, grafzerken, een doopbekken en een oude eiken kerkenraadsbank.
