Appelscha

Appelscha (Fries: Appelskea, Stellingwerfs: Appelsche) is een dorp in de gemeente Ooststellingwerf, in de Nederlandse provincie Friesland.

Het ligt ten zuidoosten van Drachten, tussen Oosterwolde en Dwingeloo. Op 1 januari 2021 kende het dorp 4.775 inwoners.[1] Onder het dorp vallen ook de buurtschappen; Aekinga, De Bult, Oude Willem (deels), Terwisscha en Willemstad.

Appelscha wordt voor het eerst in 1247 als Appels vermeld in het archief van het klooster Dikninge. De uitgang ‘sche’ betekent bos, vandaar de naam Appelsche of Appelscha.

Van oorsprong behoorde het tot het vroegere graafschap Drenthe. Het bestond eeuwenlang slechts uit een klein aantal boerderijen rond de Boerestreek, dat daarvoor Hoog-Appelscha heette, en de buurtschappen Aekinga, Terwisscha en De Bult. Het dorpje had veel last van het verstuivende zand uit de duinen. Het esdorp lag ingeklemd tussen droge zandige heide en nat veen, toen nog de Appelschaster- en Fochteloër venen genaamd. Rond 1450 werden leidijken aangelegd om het zure lekwater afkomstig van het veen uit de akkers te weren.

Vanaf 1827 breidt het dorp met de komst van duizenden Friese arbeiders ten behoeve van de turfwinning uit, en ontstaat het huidige dorp. In 1881 werd een begin gemaakt met de aanleg van de bossen. De sociale omstandigheden zijn echter zeer slecht, en tegen de tijd dat turf veel minder is gaan opbrengen dan steenkool breekt er in 1888 onder de veenarbeiders een grote staking uit. Dit is het begin van georganiseerde stakingen in Nederland. Door deze grote Friese immigratie in de 19e eeuw is Appelscha een Friestalig dorp geworden in een omgeving waar verder Stellingwerfs gesproken wordt.

In 1922 werd in Appelscha een sanatorium voor tuberculosepatiënten geopend, het Friesch Volkssanatorium. Mensen uit de Noordelijke provincies van Nederland genoten hier een bedkuur in de frisse lucht, destijds de remedie tegen tuberculose. Daarom lag het sanatorium in de gezonde bossen rond Appelscha. In 1946 veranderde de naam in Beatrixoord.

Het dorp ligt aan de rand van het 61 km² grote Nationaal Park Drents-Friese Wold en even buiten het dorp ligt de Bosberg en het buitencentrum Drents-Friese Wold van Staatsbosbeheer.

Hiernaast zorgen in de zomermaanden ook de Opsterlandse Compagnonsvaart (als onderdeel van de Turfroute), het Openluchttheater De Koele, het attractiepark Duinen Zathe en de tweewekelijkse (in de bouwvakvakantie wekelijkse) Boerestreekmarkten voor veel bezoek.

In 2007 werd door lezers van HP/De Tijd de Oude Willem, een deel van het natuurgebied tussen Appelscha en Zorgvlied, uitgeroepen tot het mooiste plekje in Nederland.[2]

Ook komen in de omgeving van Appelscha pingoruïnes voor.