Stadswandeling Assen (Stad der Paleizen)

Beschrijving

Extra info

De route start bij de parkeerplaats van het Drents Museum aan de Torenlaan 18C, 9401 HR Assen. Het is ook mogelijk aan de hand van bewegwijzering, de route op andere plekken op te pakken. Je kunt de route inkorten vanaf Vaart NZ over de Kolk richting Gymnasiumstraat en Dr. Nassaulaan. Dit deel is ook bewegwijzerd met bordjes.

• Nonnenklooster Maria in Campis

Met het nonnenklooster Maria in Campis in 1260 begint de geschiedenis van Assen. Een uitzonderlijk begin, want Assen kent hierdoor niet zoals de meeste provinciale hoofdsteden een stedelijk verleden. Je begint de bewegwijzerde wandeling op de plek waar het klooster ooit stond. Dit klooster van de Cisterciënzer Orde komt oorspronkelijk uit de omgeving van Coevorden in de periode van 1234 tot 1246. Wegens drassigheid in deze omgeving werd tussen 1260 en 1271 het klooster verplaatst naar het gebied van het huidige Drents Museum. Na invoering van de kerkhervorming in Drenthe werd het klooster rond 1600 opgeheven.

Na eeuwen van weinig activiteit kreeg Assen ondanks zijn geringe aantal inwoners (600) in 1809 stadsrechten van Lodewijk Napoleon, koning van Holland. En in 1814 werd het de provinciehoofdstad. De gegoede burgerij van de stad liet hier vervolgens haar ‘paleizen’ bouwen.

• Weiersloop

Aan de Westzijde van het kloosterterrein van het 13e-eeuwse nonnenklooster Maria in Campus liep de veenbeek de Weiersloop. Door deze om te leiden rond het klooster door de gegraven singels ontstond een soort slotgracht rond het kloosterterrein. In de straatnamen Zuidersingel, Oostersingel, Noordersingel en Gedempte Singel is het middeleeuwse ‘klooster bolwerk’ nog te herkennen. De ‘Westersingel’ werd gevormd door de Weiersloop. De vijver in de Gouverneurstuin is waarschijnlijk nog een overblijfsel van het oude stroompje.

Op een aantal plaatsen in het beekje en in de Singel lagen dammen om het kloosterterrein met paard en wagen en met droge voeten te kunnen bereiken en te verlaten. Eén van die dammen lag op vlakbij deze plek (midden in waar nu het warenhuis van VANDERVEEN is) niet ver van de ‘weier’, het middeleeuwse woord voor vijver, waar de cisterciënzer monniken hun levende vis bewaarden.

• Drents Museum – Brink 1

Links en rechts van het pleintje voor het Drostenhuis, staan de oorspronkelijke bijgebouwen. Het huidige pand Brink 1 was onder meer in gebruik als paardenstal en dienstwoning. Sinds 2011 is het de nieuwe hoofdentree van het Drents Museum.

Het pand aan uw rechterzijde diende vanaf 1806 tot na de Tweede Wereldoorlog als ‘herensociëteit’ van de Asser notabelen. Restauratie vond plaats in 1975.

Je loopt nu over het voorplein het Drostenlaantje in, de vroegere oprijlaan, richting Zuidersingel.

Rechts van het Drostenlaantje ligt de Gouverneurstuin die zijn naam ontleent aan de 19e-eeuwse eigenaar: Het was de tuin van de Gouverneur des Konings. De tuin had destijds een gebruiksfunctie als appelhof en groentetuin.

Aan de linkerzijde zie je het Jacob Cramer Park, dat in 2011 is ontwikkeld als gevolg van de ondergrondse uitbouw van het Drents Museum. Erick van Eggeraat is de ontwerper van de uitbouw en bijpassende tuin.

Aan het eind van het Drostenlaantje de brug en de Zuidersingel oversteken en de weg naar links vervolgen.

• Huize Overcingel 1778 – Oostersingel 27

Het voetpad volgend zie je rechts voor je Landgoed Overcingel. Dit huis is destijds gebouwd in opdracht van de ontvanger generaal van de belastingen in Drenthe Mr. Johan van Lier. De landerijen waarop het huis werd gebouwd en die nadien tot het landgoed behoorden, reikten tot over de huidige spoorlijn. Overcingel betekent ‘aan de overkant van de cingel’, de gracht die het oude stadshart omgrensde. Het huis werd bewoond door dhr. Van Lier Lels en is na zijn overlijden geschonken aan het Drentse Landschap. Het landgoed is te bezoeken, Net als ten tijde van Van Lier Lels is het landgoed vrij toegankelijk met een wandelkaart. Tijdens kantooruren is deze bij het kantoor aan de Kloosterstraat 5 in Assen af te halen. Zij vragen een vrijwillige bijdrage van 1 euro per kaart. De wandelkaart is een jaar lang geldig (voor het hele gezin).

Als je de singel volgt, de straat oversteekt en vervolgens de eerste weg linksaf de Kloosterstraat in gaat.

De Kloosterstraat is een van de oudste straten van Assen. Er stond al bebouwing in de periode dat Assen een kloosternederzetting was.

• Muur met Pomp – Kloosterstraat

Aan de rechterkant in de Kloosterstraat ziet u een muur met pomp. Deze muur is in de 19e eeuw gebouwd van Kloostermoppen. Het materiaal was afkomstig van de gevangenis, die in 1609 werd ondergebracht in een gedeelte van de oude abdij, op de plaats van het huisje met de trapgevel. In 1844 werd de gevangenis afgebroken. Het opschrift bij de pomp luidt: ‘Renovatum Anno Domini MDCCCXCV’ dit betekent ‘vernieuwd in 1895’. De pomp werd in dat jaar aangebracht boven een waterput die vermoedelijk nog uit de Middeleeuwen dateert.

• Drostenhuis – Brink 2

Het Drostenhuis is gebouwd als het woonhuis voor de Drost van Drenthe, de voorzitter van het College van Drost en Gedeputeerden. Voor 1600 had de Drost een ambtswoning in Coevorden. Vanaf 1602 echter vergaderde het College van Drost en Gedeputeerden in het oude kloostergebouw. In de periode 1774-1778 werd een nieuw Drostenhuis gebouwd op de plek waar het huis van de abdis van het middeleeuwse klooster stond. Tot 1940 was het Drostenhuis ambtswoning van de Gouverneurs en later de Commissarissen van de koning(in). In 1973 werd het Drostenhuis onderdeel van het Drents Museum.

Je loopt de Kloosterstraat uit en gaat bij het Drostenhuis rechts de hoek om. Je bent op de Brink. Rechts het gebouwencomplex van het Drents Museum.

• Gouvernementsgebouw – Brink 3

Je staat voor het Drents Museum, het in neonrenaissancistische stijl opgetrokken Gouvernementsgebouw en latere Provinciehuis. In 1883 werd het oude kloostergebouw, waarin vanaf 1602 het Drentse bestuurscentrum zetelde, afgebroken. Een nieuw gebouw voor het Provinciale Gouvernement verrees hier tussen Abdijkerk en Drostenhuis. Tot 1973 zetelde het Provinciaal Bestuur van Drenthe hier. Op de topgevel, boven de ingang van het museum, torent het beeld van ‘de Germaan’. Deze ‘Germaan’ zou gezien kunnen worden als symbool van de Germaanse rechtsbeginselen in het Middeleeuwse Drentse Landrecht.

Je loopt nu even verder tot je voor de Abdijkerk staat (Brink 2) en vanaf deze plek uitkijkt over de Brink.

• Brink

De huidige Brink is het oude voorhof van het klooster Maria in Campis. Aan het begin van de 19e eeuw onderging de Brink een aantal veranderingen. De Torenlaan kwam gereed in 1810 toen de Hoofdlaan werd doorgetrokken van het Asserbos naar de Brink. Bovendien werden toen de Nieuwe Huizen en de Brinkstraat aangelegd. In 1844 werd de Brink naar een ontwerp van de tuinarchitect Roodbaard omgevormd tot een wandelpark met perken, kuipplanten en paden.

• Abdijkerk – Brink 2

Van de oorspronkelijke kloosterkerk resteert vrijwel niets meer. Slechts een deel van de zuidmuur aan de binnenplaats is 13e-eeuws. De huidige vorm van het gebouw dateert grotendeels uit 1662. De zeer bouwvallige kerk werd toen herbouwd en in gebruik genomen door de hervormde gemeente. In 1817 is de kerk met een driehoekige koorsluiting verlengd. In 1848 bleek de kerk te klein en verhuisde de hervormde gemeente naar de nieuw gebouwde Jozefkerk. Tussen 1851 en 1951 diende de kerk, na een ingrijpende verbouwing, als gemeentehuis van Assen. Daarna is de kerk bij het provinciehuis gevoegd en maakt na restauratie in 1982 deel uit van het Drents Museum. De geschiedenis van de kerk is in versregels vastgelegd.                                                                                                                    Bij de laatste restauratie kreeg de toren er een klok bij met als randschrift:'Ik ben zonde de Abdis, Nu het Boek gesloten is En het Bestuur is heengegaan, De Muzen toegedaan.'

Bij de abdijkerk links, je bent nog op de Brink. Blijf je hier even staan. Op het gazon voor u staat het provinciaal gedenkteken voor de gevallen in de jaren 1940-1945. (Het beeld) ter hoogte van brink 9.

• Huize Tetrode- Brink

Aan de oostzijde van de Brink ziet u Huize Tetrode. De Asser notaris Mr. Anthonij Homan heeft Huize Tetrode in 1822 gebouwd. Later kwam het pand in handen van de familie Tetrode, die er tot 1930 gewoond heeft. In 1930 kreeg de gemeente Assen het huis in bezit. Huize Tetrode deed tot en met 1992 onder meer dienst als trouwzaal van de gemeente Assen. In de trouwzaal zijn wandschilderingen aanwezig die vermoedelijk dateren van rond 1822. Huize Tetrode maakt nu deel uit van het Drents Museum. Rechts van Huize Tetrode staat het Ontvangershuis.

• Ontvangershuis – Brink

Het ontvangershuis in de huidige vorm is waarschijnlijk het oudste woonhuis van Assen. De 15e-eeuwse keldergewelven van de ambtswoning van de ontvangergeneraal van Drenthe dateren zelfs uit de kloostertijd. Het huis was namelijk een priesterwoning van het klooster. De ontvangergeneraal inde bijna alle belastingen in Drenthe en hield kantoor in zijn ambtswoning. Het oorspronkelijke Ontvangershuis werd in de as gelegd door de grote brand die Assen teisterde op 11 augustus 1676. Pas in 1698 werd het Ontvangershuis herbouwd. De stadhouders Prins Willem IV en Prins Willem V logeerden in het Ontvangershuis als ze Drenthe bezochten. Ook Lodewijk Napoleon, Koning van Holland en broer van de Franse keizer Napoleon Bonaparte verbleef tijdens het bezoek in 1809 in het Ontvangershuis, waarna hij Assen stadsrechten verleende.

Je loopt nu verder richting Museumlaantje en ziet rechts naast de ingang van het Ontvangershuis een gebouw met torentje, het Drents Archief.

• Drents Archief – Brink 4

Na de sloop van het Kloostergebouw eind vorige eeuw werd hier rond 1900 door rijksbouwmeerst C.H. Peters een Rijksarchief en Provinciaal Museum gebouwd. Bij de afbraak werd een deel van de oostelijke kloostergang gespaard. Hier is nu het Drents Archief gevestigd.

Je vervolgt de route via het Museumlaantje tussen het Ontvangershuis en Drents Archief. Links in de muur van het Ontvangershuis zie je het wapen van de familie Oosting (burgemeester van Assen (1831 – 1856)) , de wapensteen met de drie Sint-Jacobs schelpen (1639).

• Bartje

Bartje is de hoofdfiguur uit het gelijknamige kinderboek van Anne de Vries. Bij de vijftigste verjaardag van de schrijver in 1954 werd hij geëerd met dit beeldje. Het originele kalkstenen beeld, van de hand van Suze Boschma-Berkhout, staat in het stadhuis. Bartje is vooral bekend van zijn uitspraak: Ik bid nie veur bruune boon’n (ik bid niet voor bruine bonen).

Je loopt langs de tuin en vervolgens links via het 11-decemberlaantje naar de Brink. Rechts het Huis van Bewaring, daarachter het Gerechtsgebouw.

• Huis van Bewaring – Brink 9

Aan de rechterkant zie je het wachtgebouw van de voormalige Huis van Bewaring. In 1609 bestond er aan de huidige Kloosterstraat al een gevangenis. Rond het jaar 1840 verkeerde dat gebouw in zo’n slechte staat dat het voor de gevangenen een koud kunstje was om te ontsnappen. Er werd toen een nieuwe gevangenis gebouwd aan de Brink. In 1992 is het Huis van Bewaring gesloten en toegevoegd aan het Gerechtsgebouw.

• Paleis van Justitie – Brinkstraat 4

Het Paleis van Justitie (arrondissementrechtbank) werd in 1840 opgetrokken in neo-klassieke stijl, passend in de toen heersende bouwtrant van overheidsgebouwen. Op de tympaan van het fronton op de voorgevel staat de tekst: ‘sine justitia nulla libertas’ (Zonder gerechtigheid geen vrijheid). Links van je op de Brink staat een gemetselde bank. De bank is een geschenk van de bewoners van het eiland Texel die hier in de Tweede Wereldoorlog door de bezetter te werk waren gesteld. Steek richting Brinkstraat over richting Brinktrechter/Marktstraat.

Aan de linkerkant stond begin van deze eeuw het pand van uitgeverij en drukkerij Van Gorcum. Het beeldje ‘de Cultuurdrager’, het vroegere beeldmerk van de firma in het perk links, herinnert nog aan die situatie.

Je loopt richting de Marktstraat waar de VVV gevestigd is. Volg de Markstraat die uitkomt op de Markt. Markt De Markt is aangelegd na de aanleg van de Drentse Hoofdvaart en Kolk in 1780. Eind vorige eeuw was het hier een drukte van belang met linnenwagens en handkarren die de koopwaar aan- en afvoerden.

Kijk je op de gevel achter je (pand Markt 20). Rechtsboven in de gevel van dit pand ziet u een ingemetselde gevelsteen ‘de Koppelpaarden’. Vroeger stond hier Herberg de Koppelpaarden; de pleisterplaats van de postkoets van Groningen naar Zwolle. De Markt oversteken richting Kolk.

• Hofstedehuis – Markt 11/12

Links op de hoek het Hofstedehuis, genoemd naar één van de bewoners uit het begin van de 19e eeuw Mr. Coenraad Wolter Ellents Hofstede. In 1978 is het Hofstedehuis deels gerestaureerd.

• Het Wapen van Drenthe – Markt 10

Aan de overzijde op de hoek van de Vaart Zuidzijde, zie je ‘Het Wapen van Drenthe’. Dit pand werd omstreeks 1781 als ‘Herenlogement’ gebouwd. Tot 1973 heeft ‘Het Wapen van Drenthe’ een horecabestemming gehad. Na een ingrijpende renovatie is ‘Het wapen van Drenthe’ sinds 2020 weer een horecagelegenheid.

• Pelinckhuis – Markt 7

Aan de rechterkant van de Markt staat op de hoek met de Kolk het vroegere woonhuis van de Familie Pelinck. Het huis staat bij Assenaren ook bekend als het ‘Zusterhuis’. Die naam is afkomstig van de ‘Witte Zusters’ die vanaf 1938 in het pand woonden. Het Klokkentorentje met kruis, helemaal links, herinnert nog aan hen. Bij het huis hoorde een Engelse tuin die doorliep tot aan de Kolk. Door de aanleg van de verkeersweg in 1959, de zogenaamde ‘doorbraak’, bleef er van deze tuin weinig over. Bij het Pelinckhuis steek je de verkeersweg over naar de Kolk en de Vaart Noordzijde.

• Kolk

Op dit punt eindigt de Drentse Hoofdvaart in de Kolk. De schepen keren er in de zwaaikom .Tussen Markt en Kolk lag het Veermansbrinkje, de los- en laadplaats voor de schippers. De Kolk werd in 1953 gedempt. In 2008 is de zwaaikom in oude ere hersteld.

• De Vaart

In 1780 werd de Drentse Hoofdvaart vanaf Smilde doorgetrokken naar Assen. Trekschuit en veerschip vormden de verbinding met Meppel, Zwolle en Amsterdam. Na voltooiing van de Drentse Hoofdvaart en het graven van de Kolk, ontstonden er aan weerszijden van de Vaart in ‘Asser Stijl’ gebouwde panden: een ‘verdiepingsloos’ huis met een verhoogde middenpartij. De wandeling gaat verder via de Vaart Noordzijde.

• Vaart NZ

Rechts zie je het vernieuwde Theater De Nieuwe Kolk. In 1851 opgericht als concerthuis. In de afgelopen jaren is het oude pand afgebroken en in 2012 is de Nieuwe Kolk geopend. De huizen aan de Vaart NZ nrs. 26, 28 en 30 zijn fraaie voorbeelden van de vroeg 19e eeuwse woonhuizen van het Asser type. Het monumentale huis op nr. 36 stamt uit 1821 en staat bekend als het ‘Witte huis’. Gebouwd in opdracht van Hendrik Jan Oosting, burgermeester van 1832-1856 en getrouwd met Maria Hofstede. Overige mooie, bijzondere huizen zijn nrs: 42, 48 en 66b/68, het huis dat Wolter Hendrik Hofstede liet bouwen in 1819.

Vervolg de route langs de Vaart NZ. Een brug geeft de plaats aan waar tussen 1861 en 1974 het Noord-Willemskanaal uitmondde in de Drentse Hoofdvaart. Hier lag vroeger de trambrug, die na de demping van de kanaalverbinding werd gesloopt. Richting Witterbrug passeer je het ‘huis met de vazen’ op nr.76 Steek de Witterbrug en de weg over. Je bent nu aan de Vaart ZZ.

Volg de route links en ga daarna rechtsaf de Kerkhofslaan in.

• Asserbos en Noorderbegraafplaats

Dit laantje voert richting het Asserbos. Je passeert de Noorderbegraafplaats (sinds 1823). Leden van gerenommeerde Asser families zijn hier begraven. De begraafplaats heeft een fraai gietijzeren toegangshek en een aantal interessante gietijzeren grafmonumenten. Het huidige Asserbos wordt op initiatief van landschapsklerk Hofstede in de periode 1764-1784 aangelegd. Het is een sterrenbos – met lange, rechte paden die elkaar hier en daar stervormig kruizen. Koning Lodewijk Napoleon heeft Assen in 1809 dit Landschapsbos geschonken.

• Hertenkamp

Je loopt de Kerkhofslaan uit en steekt de Hoofdlaan over richting Hertenkamp. De toenmalige Gouveneur van de koning(in) schonk een koningshert aan Assen. Dat was de aanleiding voor de aanleg van een hertenkamp in het stadsbos. De stal, een Indisch huisje, is een beschermd monument. Loop je om het hertenkamp richting Beilerstraat.

• Hertenkamp- Beilerstraat – vd Feltzpark

In de 19e eeuw was dit de nieuwbouwwijk van Assen. Op initiatief van Baron van der Feltz, burgermeester van 1857-1878, werd een stukje van het Asserbos gekapt voor de Asser ‘paleizen’. De Nederlandse staatsman Van Hogendorp bracht in de nazomer van 1819 een bezoek aan Drenthe. Hij deed de uitspraak: “Iemand zeide mij vooruit, dat ik in Assen eene stad van paleizen vinden zou. Dit is waar, in zoo verre een schoon huis in Den Haag een paleis in Drenthe heeten mag”.

Bij de kruising Beilerstraat/Van der Feltzpark linksaf richting Dr. Nassaulaan. Rechts de voormalige Rijks HBS die in 1868 werd gebouwd (huidig RTV Drenthe). Rechtsaf de weg volgen richting centrum.

• Dr. Nassaulaan

In 1820 werd in het witte gebouw de Latijnse school geopend. Dr. Hendik Jan Nassau was de eerste rector. Vanaf 1855 werd de school een gymnasium (tot 1968). Aan uw rechterhand de kerk Maria ten Hemelopneming. De kerk dateert uit 1934. Let u op de gebrandschilderde ramen met als thema het leven van Maria. Loopt u verder richting Kerkplein.

• Kerkplein

Links voor je op het Kerkplein zie je de Jozefkerk, gebouwd tussen 1846 en 1848. Het gebouw is een zogenaamde ‘waterstaatkerk’, een neoclassicistisch ontwerp. Kenmerk van de waterstaatkerk is de hang naar symmetrie.

Kerkplein oversteken en de route via de Torenlaan vervolgen. Rechts, op de hoek van de Torenlaan en de Zuidersingel, zie je het voormalige postkantoor. Gebouwd in 1895 en tot 1972 in gebruik bij de posterijen. Je loopt de Torenlaan uit en bent terug op de Brink.

• Einde route

Eindpunt:Assen