Veenhuizen
Veenhuizen – Weldadig gevangenisdorp
Veenhuizen is een wel heel uniek dorp in noordwest Drenthe. Het telt zo’n 1.200 inwoners, inclusief een wisselend aantal langgestraften. Die gevangenen heeft Veenhuizen al sinds het jaar 1823, toen de Maatschappij van Weldadigheid van het dorpje een strafkolonie maakte. Dat is het nu niet meer, maar alle bijzondere gebouwen uit die tijd zijn blijven staan. Dat maakt gevangenisdorp Veenhuizen een groot openluchtmuseum, waar je uit mag wanneer je wilt. In 2021 is Veenhuizen, samen met drie andere dorpen uit Koloniën van Weldadigheid, uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed.
Maatschappij van Weldadigheid
De Maatschappij van Weldadigheid, opgericht door generaal Johannes van den Bosch, had als doel om arme gezinnen uit de grote steden te helpen. Ze kregen in Drenthe een eigen huisje en een lapje woeste grond, dat ze konden ontginnen om daarmee hun brood te verdienen. De plaatsjes die ontstonden heetten de Koloniën van Weldadigheid.
Er waren ook mensen die niet wilden verhuizen. Bedelaars, werklozen en landlopers bijvoorbeeld, die naar de zogenoemde onvrije koloniën gedwongen werden. Veenhuizen was er daarvan een, het dorp werd daarom ook wel Hollands Siberië genoemd. De ongeveer drieduizend bewoners moesten er werken in grote gestichten en werden permanent bewaakt; in feite waren het gevangenen.
Afgesloten
De vrije koloniën waren open, Veenhuizen was dicht. Na 1953 werden er geen nieuwe kolonisten meer naar Veenhuizen gestuurd. De gestichten werden geleidelijk in gebruik genomen als gevangenissen.Maar tot 1984 bleef het een gesloten dorp en mochten er alleen maar gevangenen, bewakers en hun familieleden komen. Het dorp was bijna zelfvoorzienend: het had bijvoorbeeld een eigen ziekenhuis, hotel, winkels, melkfabriek, molen, werkplaatsen, boerderijen, kerken, scholen en een eigen elektriciteitscentrale.
Het leuke van Veenhuizen is dat veel van die oude gebouwen nog steeds een functie hebben. Gelukkig zijn dat veel leukere functies geworden, want in een van de vroegere dienstwoningen zit nu bijvoorbeeld een prachtig hotel-restaurant, Bitter en Zoet. Ook koffiebranderij Koffielust (in een voormalige werkplaats voor gevangenen), bierbrouwerij Maallust (in de vroegere graanmaalderij) en kaasmakerij Kaaslust (in de oude zuivelfabriek) zitten in monumentale gebouwen. In het dorpje staan meer dan honderd rijksmonumenten. Een deel van het dorp is een beschermd dorpsgezicht.
Gevangenismuseum
Het Gevangenismuseum Veenhuizen zit in een van de vijf oude 'gestichten', waarvan er drie nog worden gebruikt. Dit museum is leuk voor kinderen. Je rijdt er rond in een boevenbus, ziet ouderwetse handboeien en dwangbuizen en je kunt aan de schandpaal staan. Buiten kunnen ze spelen in de Klauterbajes. Dit is een soort betonnen doolhof met klimtoestellen en een glijbaan. Natúúrlijk kun je er ook (met de deur open) in een echte gevangeniscel zitten.
Nog leuker: blijf er logeren! Je slaapt dan niet in een kale cel, maar in voormalige bewaarderswoningen die zijn omgebouwd tot sfeervolle vakantiewoningen. Een andere gezellige overnachtingsplek is De Consistorie, een knus vakantieboerderijtje waar het bijzonder rustig en ruimtelijk is.
Ruimte
Die ruimtelijkheid vind je ook om Veenhuizen heen. Hier liggen uitgestrekte natuurgebieden zoals het Fochteloërveen. Tip: volg de Fietsroute Fochteloërveen (30 km), zodat je zeker weet dat je geen hoogtepunt mist! De Slokkert route Veenhuizen is ook een aanrader. Deze wandeltocht (7 km) voert je langs verschillende bijzondere locaties in en rondom het dorp.
