College Toer: Geschiedenis van de Hondsrug

Aan het einde van de Saale-ijstijd schoof veel ijs vanuit het Noordzeegebied over Drenthe en Groningen heen. Het liet kaarsrecht lopende ruggen en laagtes in het landschap achter. De grote ruggen noemen we 'megaflutes', dit komt van het Engelse woord 'flute' (ribbel of groeve). Na het smelten van het ijs bleef een keileemvlakte achter met heel veel zwerfkeien.

Die eerste jagers en verzamelaars trokken door het gebied. Er was een toendraklimaat en voedsel in overvloed: wild, vis en eetbare planten. Grote kuddes rendieren trokken door het open landschap en vormden een prima prooi voor de nomadische jagers.

Hunebedden zijn grafmonumenten, gemaakt van enorme zwerfstenen uit de Saale-ijstijd. Het Trechterbekervolk gebruikte ze als grafkamers voor hun doden. Van de 52 Nederlandse hunebedden liggen er 47 in het Hondsruggebied. De meeste óp de Hondsrug zelf. Hoe bekend ook; de hunebedden werden maar een korte periode gebouwd. Al na ongeveer 500 jaar verdwenen de Hunebedbouwers van het toneel. 

Grafheuvels werden later gemaakt. Wanneer iemand was begraven, legden ze er plaggen en aarde bovenop. Waarschijnlijk lagen er meerdere mensen begraven in één grafheuvel. Weer wat later in de tijd werden de doden gecremeerd. Op de plek van de crematie werd ook een heuvel gemaakt: een brandheuvel. Soms kwam er een krans van palen of een sloot om de grafheuvel heen.

Naast hunebedden en de verschillende types grafheuvels, zijn celtic fields (raatakkers) de enige zichtbare restanten uit de Drents-Groningse prehistorie. Het zijn blokvormige akkers, omgeven door lage aarden walletjes, waarin ook huisjes stonden. Ze zijn aangelegd in de late bronstijd en de ijzertijd.

Esdorpen zijn verspreid over heel Drenthe te vinden, maar nergens zo systematisch gepositioneerd als hier. Aan de zijkanten van de Hondsrug vormen ze een snoer. Hoog en droog op de rug, maar wel vlakbij water in de beekdalen. De essen (akkers) van de dorpen liggen vaak ten zuiden en/of noorden van de dorpskern. In andere esdorpen waren vaak ook nog een west- en/of oost-es.

Aan het oosten van de Hondsrug lag het Bourtanger Moor: een uitgestrekt hoogveengebied. In de Middeleeuwen werd het veen al kleinschalig ontgonnen. Later begon men vanuit het noorden met de ontginning van het resterende veen. Zo ontstond er een veenkoloniaal landschap langs de Hondsrug. Na 1600 werd de afgraving grootschalig en commercieel aangepakt door veencompagnieën en ontstonden er veenkoloniën. 

Bisschop Bernhard van Galen (een Duits krijgsheer) neemt Coevorden in en trekt met zijn legers moordend en plunderend over de Hondsrug. De stad Groningen houdt stand en uiteindelijk druipt Bommen Berend weer af. Het Gronings ontzet wordt nog steeds elk jaar gevierd op 28 augustus.

Kunstschilders zoals Vincent van Gogh, Liebermann en Van Drielst zagen allang de aantrekkelijkheid van Drenthe! Het oog van de kunstenaar zag iets wat anderen ontging: ‘droefgeestige schoonheid, oasen van schilderachtigheid, een gamma van fijne grijzen, eenvoud en majesteit, melancholie en drama, een geheimzinnige stilte die het hart bijna beklemt’. 

Nu is het niet meer weg te denken, maar halverwege de 19^e eeuw bestond nog maar 2% van Drenthe uit bos. De meeste boswachterijen zijn aangeplant tussen 1915 en 1950, vooral door vele werklozen die toen aan het werk moesten. De bossen hebben een planmatige aanleg, met veel zand- en keienwegen en vierkante bosvakken.

Sinds 2013 is het Hondsruggebied een Global Geopark. Deze status is alleen voor gebieden die zich inspannen om de bijzondere kwaliteiten van de geologie en het daaruit voortvloeiende cultuurlandschap te behouden, te versterken en uit te dragen. UNESCO ondersteunt het netwerk van Geoparken en heeft daarom in 2015 alle 120 Geoparken in de wereld ook de UNESCO-status gegeven. Het Hondsruggebied mag zich daarmee (met trots) een UNESCO Global Geopark noemen.